တႈမုဏတႈခုဥအပူၚပကနဥဟူဘဥန့ဥယမ့ႈ၀ဲဒဥThe Just War Theory Criterion တႈဒုးတႈဎၚအတီလိၚအနီဥထိဥအဂ့ႈအက်ိၚ 7.7.2021

တႈအိဥမူလ႕တႈတီတႈလိၚဒီးတႈမုဏတႈခုဥအပူၚ။(၇.၇.၂၀၂၁)

တနံၚလ႕တႈအိဥမူလ႕တႈတီတႈလိၚဒီး တႈမုဏတႈခုဥအပူၚပကနဥဟူဘဥန့ဥယမ့ႈ၀ဲဒဥThe Just War Theory Criterion တႈဒုးတႈဎၚအတီလိၚအနီဥထိဥအဂ့ႈအက်ိၚန ့ဥလီၚ ။တႈဒုးတႈဎၚလ႕ အမ့ႈအတီအလိၚအဘ်႕ ကမ့ႈဘဥအဂီႈန ့ဥယအနီဥထိဥအိဥ၀ဲဒဥ( ၇) ထံဥန ့ဥလီၚ ။

(၁) မ့ႈလ႕တ႕တထံဥန ့ဥယမ့ႈ၀ဲဒဥ Just cause တႈဂ့ႈတႈက်ိၚလ႕အဘဥမ့ႈတီ၀ဲလိၚ၀ဲဒဥန ့ဥလီၚ ။တႈလ႕တႈဒုးတႈဎၚန ့ဥပွၚတူႈလိဏအီၚ ဒီး ကဘဥကဲထဲ၀ဲဒဥ္ဒ္သိး ကထီဒါ၀ဲဒဥ တႈမၚဆူးမၚဆါ လ႕အမ့ႈနီႈကီႈအတံႈအနီႈန ့ဥလီၚ ။ဒီးမ့ႈလ႕ကဒီဒါ၀ဲဒဥ ပွၚလ႕အသရူးကမဥတအိဥဘဥတဖဥ အတႈ အိဥမူဒီးယဒ္သိးကပ႕ၚဃဏ ၀ဲဒဥ အဆ႕အကတီႈလ႕ ပွၚကလုဏကညီဖိသ့ဥတဖဥယကအိဥဘဥမုဏမုဏခုဥခုဥအဂီႈဒီး ပွၚကညီသ့ဥတဖဥ အခြဲးအဎဏ ကဘံဥကဘ႕ဂီႈအဖီခိဥန ့ဥလီၚ ။

(၂)ဒီပုႈ၀ဲႈသ့ဥဧ႕ယ ခံတထံဥန ့ဥ မ့ႈ၀ဲဒဥ Competent authority ပွၚလ႕အဘဥမူဘဥဒါ ဒီးအစိကမီၚအိဥဒီး တႈစံဥညီဥအ႕ဥလီၚသ့ဥတဖဥယမ့တတဲဖ်ါထီဥန ့ဥဘဥဒီး တႈဒုးတႈဎၚကဲထီဥ၀ဲဒဥတန ့ႈဘဥန ့ဥလီၚ ။

(၃)ဒီပုႈ၀ဲသ့ဥဧ႕ယလ႕ခံ သ႕တထံဥန ့ဥမ့ႈ၀ဲဒဥယComperitive justice တႈဘဥတဎဏထိဥသၾတီၚ တႈတီတႈလိၚအဂ့ႈကဘဥအိဥ၀ဲဒဥန ့ဥလီၚ ။ပွၚလ႕အအဲဥဒိးမၚကဲထီဥ ယတႈဒုးတႈဎၚသ့ဥတဖဥန ့ဥယကဘဥတဎဏထိဥသၾတီၚ၀ဲလ႕ Christian justice ပွၚခရံဏဖိသ့ဥတဖဥ အတႈမ့ႈတႈတီအပူၚ မ့ႈအတီလိၚဧါယမ့ႈအဘ်ဳးအိဥဧါတအိဥဧါယတႈလ႕တႈကဘဥမၚသံတႈဒ္အံၚန ့ဥယမ့ႈအရ့ဒိဥလ႕ပွဲၚဧါ ဒီး မ့ႈပအ႕ဥလီၚအီလီၚအီၚလ႕ တႈမ့ႈတႈတီပူၚန ့ဥ ယမ့ႈကဘဥမ့ႈဧါတမ့ႈဧါန ့ဥလီၚ ။

(၄)ဒီးလ႕ခံ လြံႈထံဥတထံဥန ့ဥ မ့ႈ၀ဲဒဥ Right intention တႈပညိႈယတႈတိဏက်႕ၚ အမ့ႈအတီကဘဥအိဥ၀ဲဒဥန ့ဥလီၚ ။တႈဒုးတႈဎၚအတီလိၚယကမ့ႈဘဥအဂီႈန ့ဥယပတႈပညိႈ အမ့ႈအတီန ့ဥ မ့ႈအရ့အကါဒိဥမးန ့ဥလီၚ။ပတႈပညိႈန ့ႈပကဘဥပဏလီၚဒီး သုးက်႕ၚတႈအ႕လ႕ အစွၚကတ႕ႈလ႕ တႈတီတႈလိၚအဖီတ႕ဏ ကန ့ႈဘဥအဂီႈန ့ဥလီၚ ။

(၅) ဒီးလ႕ခံ ဎဲႈထံဥတထံဥ န ့ဥ မ့ႈ၀ဲဒဥ Last result တႈလ႕တႈဒုးတႈဎၚအံၚကဘဥကဲထီဥ၀ဲဒဥန ့ဥမ့ႈလ႕ တႈဂ့ႈတႈက်ိၚက်ဲကတ႕ႈ အဃိန ့ဥလီၚ ။ဘဥဆဥတႈလ႕ အဆ႕ကတီႈအိဥဒ္အခါ ဒီး ကိးတီႈဒဲး ပကဘဥဂုဏ က်ဲးစ႕း  ဃုက်ဲလ႕ တႈဒုးတႈဎၚတကဲထီဥဘဥအဂီႈန ့ဥလီၚ ။

(၆) ဃုထံဥတထံဥန ့ဥ မ့ႈ၀ဲဒဥယProbability of success တႈမၚနၚလ႕ ကကဲထီဥန ့ဥ မ့ႈကဘဥအိဥဧါတအိဥဧါန ့ဥလီၚ ။

(၇) ဒီးလ႕ခံကတ႕ႈ ႏြံထံဥတထံဥန ့ဥ မ့ႈ၀ဲဒဥ Propotionality တႈဘဥအိဥကဲထီဥသးအိဥပွဲၚအံၚပွဲၚနုၚန ့ဥ မ့ႈအိဥဒ္သိးသိးဧါတဒ္သိးသိးဧါန ့ဥ ပကဘဥကြႈ၀ဲဒဥန ့ဥလီၚ ။တႈဒုးတႈဎၚမ့ႈ၀ံၚန ့ဥဒီး တႈဂ့ၚတႈအ႕ အဘ်ဳး အစ႕ ကဘဥအိဥ၀ဲဒဥ ခံခီဎဏခီ ပွဲၚအံၚပွဲၚနုၚန ့ဥလီၚ ။တႈဟးဂုဏဟးဂီၚဒီး တႈလ႕ဏတႈဆ့ မ့ႈအိဥ၀ဲဒဥထဲလဲဥယဒ္လဲဥ ဒီး ကဲထီဥအသးယလ႕ဏအသးတုၚ အိဥ၀ဲဒဥဒ္သိးသိးဧါ ယဒီး နီႈခိဒီးနီႈသးတႈမုဏတႈပ႕ၚတခီန ့ဥ ပကဘဥထိဥသၾတီၚကြႈယတႈကဲထီဥအသးန ့ဥ မ့ႈ ဘဥလီႈဘဥစးယအိဥလီၚအသး ပွဲၚအံၚပွဲၚနူၚဒ္သိးသိးဧါန ့ဥ လီၚ ။

ဒီပုႈ၀ဲႈပွၚဒိကနဥတႈဖိသ့ဥဧ႕ယတႈလ႕ပနႈဟူဘဥ The just war criterion တႈဒုးတႈဎၚအမ့ႈတီအနီႈထိဥယအတႈဘ်႕သနူတဖဥအံၚန ့ဥဒီးပမ့ႈသ့ဥညါ ယပမ့ႈလူၚဒိကနဥပိဏထြဲသပွႈပွႈန ့ဥဒီး တႈဒုးတႈဎၚကကဲထီဥ၀ဲဒဥယတညီလ႕ဏဘဥလ႕ယပဂီႈန ့ဥလီၚ ။တႈဒုးတႈဎၚန ့ဥပမ့ႈကြႈန ့ဥဒီးတမ့ႈ ဂ့ၚလ႕ ပဂီႈယပွၚခဲလ႕ဏအဂီႈန ့ဥဘဥယတႈဒုးဎၚလ႕အမ့ႈအတီမ့ႈသနဏက့ယတတီတလိၚ၀ဲဒဥလ႕လ႕ပွဲၚပွဲၚခဲလ႕ဏဘဥအဃိယတႈဒုးတႈဎၚမ့တအိဥလ႕ ပဟီဥခိဥလိၚဘဥန ့ဥဒီး ပကအိဥမူဘဥ၀ဲဒဥလ႕ တႈမုဏတႈခုဥပူၚကိးဂၚဒဲးန ့ဥလီၚ ။