သူဥညိးတႈဆါအမုႈနံၚ ဎူလံဥ ၂၈ သီ

သူဥညိးတႈဆါအမုႈနံၚ ဎူလံဥ ၂၈ သီ

World Hepatitis Day

ဟီဥခိဥဒီဘ့ဥ သူဥညိးတႈဆါအမုႈနံၚ (World Hepatitis Day

) မ့ႈ၀ဲတႈခြဲးတႈဎဏ လ႕ပွၚကိးဂၚဒဲးအဂီႈ ဒ္သိးအကမၚဆူဥထီဥ ထံကီႈတဘ့ဥဘဥတဘ့ဥမ့ႈဂ့ၚ ထံကီႈအါဘ့ဥမ့ႈဂ့ၚ အတႈဂဲၚပ်ဳႈက်ဲးစ႕ၚတႈလ႕ အဘဥဃးဒီး သူးညိးအတႈဆါနဥ့လီၚ’ မ့ႈစ့ႈကီးတႈခြဲးတႈဎဏလ႕ ပွၚကမၚဆူဥထီဥတႈဖံးတႈမၚ ဒီး ပဏဖ်ါထီဥတႈလ႕အရ့ဒိဥ ဒ္သိးပွၚကခီဥဆ႕ႀတီဆ႕တႈဆါအံၚ ဒ္ WHO အတႈပဏဖ်ါထီဥတႈဖဲ ၂၀၁၇ အနံဥအပူၚ အိဥ၀ဲအသိးနဥ့လီၚ’

ဎူလံဥ ၂၈ သီယ မ့ႈမုႈနံၚလ႕ ပွၚလ႕အမၚနဥ့ Nobel အခိဥဖး Dr Baruch Blumberg , လ႕အထံဥနဥ့၀ဲ သူဥအတႈဆါအကလုႈခံမံၚတမံၚ (hepatitis B), ဒီးမ့ႈစ့ႈကီးပွၚလ႕ အမၚဒိဥမၚဆူဥထီဥ တႈကြႈသမံသမိးတႈဆါအံၚ ဒီးတႈထုးထီဥကသံဥဒီသဒ႕တႈဆါအံၚ အဂီႈနဥ့လီၚ’ တႈပဏလီၚမုႈနံၚအံၚ အိဥဒီးတႈပညိဏလ႕ ပွၚကမၚလီၚမဏကြံဏတႈဆါအံၚ လ႕ဏလ႕ဏဆ့ဆ့ ဖဲ ၂၀၃၀ အနံဥ ဟဲတုၚ၀ဲအကတီႈနဥ့လီၚ’

Hepatitis မ့ႈ၀ဲ သူဥအတႈညိးထီဥ၀ဲ ဒီးအါတက့ႈမ့ႈ၀ဲလ႕ တႈဘဥကူဘဥဂဏအဃိနဥ့လီၚ’ သူဥညိးအတႈဆါ အိဥညီႏုႈ၀ဲဎဲႈကလုႈ ဒီးပွၚကိးအီၚလ႕ ကိးလၚ၀ါအက်ိဏ type A, B, C, D ဒီး E သ့ဥတဖဥနဥ့လီၚ’ မ့ႈတႈသ့ဥတဖဥလ႕ အလီၚဘဥဎိဏ၀ဲသပွႈကတ႕ႈယ မ့ႈလ႕တႈဆူးတႈဆါဒီးတႈသံတႈပွႈ လ႕အဟဲအိဥထီဥ၀ဲလ႕ တႈဆါသ့ဥတဖဥအံၚအဃိယ ဒီးတႈဆါသလဏလီၚအသး တုၚဒဥလဲဥအကဲထီဥ၀ဲ တႈဆါသံသႀတိဏအဃိနဥ့လီၚ’

Heptitis B ဒီး C လ႕အဘဥပွၚဎံဏဎံဏထ႕ထ႕သ့ဥတဖဥ ကဲထီဥတႈဘဥဎိဏလ႕ သးသမူအဂီႈ ဒီးမ့ႈတႈဆါသ့ဥတဖဥ လ႕အမၚဟးဂီၚကြံဏသူဥယ ဒုးအိဥထီဥ၀ဲ Cancer အတႈဆါယ ဒီးပွၚကညီအတႈသံ၀ဲ တခ်ဳးလ႕အဘဥဆ႕ဘဥကတီႈဒ္ဘဥနဥ့လီၚ’ အါနဥ့ပွၚအဂၚ အကကြဲဥ ၃၀၀ သ့ဥတဖဥ ဘဥကူဘဥဂဏ၀ဲ Hepatitis B မ့တမ့ႈ Hepatitis C တႈဆါသ့ဥတဖဥနဥ့လီၚ’

Hepatitis B ဒီး Hepatitis C သ့ဥတဖဥယ မ့ႈ၀ဲတႈဆါသံသႀတိဏလ႕ အဘဥကူဘဥဂဏပွၚလ႕ တႈဘွဥ့ကလဏအပူၚယ မၚဘဥဒိဘဥထံးပွၚဖိသဥသ့ဥတဖဥယ ဒီးပဲဏဖးနီၚဖး၀ဲပွၚကမ်႕ဥဖိသ့ဥတဖဥ လ႕တႈဘဥဒိဆါ၀ဲအပူၚယ ဃုဏဒီးပွၚလ႕အဆဲးကသံဥမူၚဘွီးယ ပဏလီၚဖး၀ဲကလုႈဒူဥအလီၚဆီ၀ဲသ့ဥတဖဥယ ပွၚဃိဏဖိသ့ဥတဖဥယ ပိဏခြါကဒဲကဒဲလ႕အမံဃုဏဂဲၚဃုဏသ့ဥတဖဥယ ပွၚသုးလီႈသုးက်ဲသ့ဥတဖဥ ဒီး ပွၚလ႕အအိဥဒီး HIV/AIDS သ့ဥတဖဥနဥ့လီၚ’

ဟီဥခိဥဒီဘ့ဥ ပွၚလ႕အအိဥဒီး Heptitis B အမ်းကဎၚ ၉၀ယ ဒီးပွၚလ႕အအိဥဒီး Hepatitis C အမ်းကဎၚ ၈၀ သ့ဥတဖဥယ တသ့ဥညါလီၚအသးလီၚတံဥလီၚဆဲး လ႕အ၀ဲသ့ဥအိဥ၀ဲဒီးတႈဆါသ့ဥတဖဥအံၚဘဥဒီးယ လ႕ခံသ့ဥညါလီၚက့ၚအသးလ႕ အအိဥ၀ဲဒီးသူဥအတႈဆါ မ့တမ့ႈ သူဥအ Cancer ဖဲလ႕အ၀ဲသ့ဥအတႈအိဥမူအဆ႕ကတီႈတဘ်ီဘ်ီအပူၚယ ဒီးပွၚတနီၚနီၚ တသ့ဥညါ၀ဲလ႕ အ၀ဲသ့ဥစိဏဆွ႕ ဒုးဘဥကူဘဥဂဏပွၚအဂၚသ့ဥတဖဥ တႈဆါသ့ဥတဖဥအံၚနဥ့လီၚ’

ဒ္ကသံဒီသဒ႕တႈဆါ လ႕အအိဥဒီးတႈတုၚလီၚတီၚလီၚယ ဒီးတႈဎါဘ်ါကြံဏ Hepatitis B ဒီး Hepatitis C သ့ဥတဖဥအဃိယ တႈမၚလီၚမဥကြံဏ သူဥညိးအတႈဆါ (Hepatitis) ကဲထီဥသ့၀ဲယ ဘဥဆဥယ ပွၚကဘဥအိိဥဒီးတႈဒီသူဥပဏသးဒီး တႈသ့ဥညါနဥပ႕ႈတႈဆါအံၚ ဒီးတႈဘဥဎိဏဘဥဘွီအဂ့ႈအက်ိၚ ဂ့ၚဂ့ၚဘဥဘဥ လ႕တႈလီၚတံဥလီၚဆဲးအပူၚယ ဒီးပွၚကဘဥဒိးနဥ့ဘဥ၀ဲ တႈကြႈသမံသမိးဒီးတႈကူစါဎါဘ်ါ လ႕အပွၚ့အကလံၚ သုတဒိဥ၀ဲအါ၀ဲအပူၚ အဂီႈနဥ့လီၚ’

လ႕တႈဖံးတႈမၚတႈလီၚတံဥလီၚဆဲး ဒ္သိးမတၚတဂၚမး အသုတဘဥတႈပဏတ့ႈကြံဏအီၚလ႕လီႈခံအသိးယ ပွၚလ႕အဒုးအိဥထီဥတႈသိဥတႈသီ (policy makers) သ့ဥတဖဥ ကဘဥအ႕ဥလီၚအီလီၚအသး ဒ္သိးပွၚခဲလ႕ၚကလဲၚတုၚသကိး၀ဲဆူ တႈအိဥပူၚဖ်ဲးဒီးသူဥညိးအတႈဆါ အတႈအိဥအသးအပူၚအဂီႈနဥ့လီၚ’

ဟီဥခိဥဒီဘ့ဥတႈအိဥဆူဥအိဥခ့်အ၀ဲၚက်ိၚ (WHO) အတႈကြဲးနီႈကြဲးဃါအပူၚ အိဥဖ်ါ၀ဲလ႕ ပွၚအဂၚ ၂၅၇ ကကြဲဥဃဥဃဥသ့ဥတဖဥ အိဥမူသကိး၀ဲဒီး Hepatitis B လ႕အအိဥဎံဏအိဥထ႕၀ဲယ ဒီးပွၚအဂၚ ၇၁ ကကြဲဥသ့ဥတဖဥ အိဥမူသကိး၀ဲဒီး Hepatitis C လ႕အအိဥဎံဏအိဥထ႕၀ဲ လ႕ဟီဥခိဥဒီဘ့ဥအပူၚနဥ့လီၚ’

သူဥညိးဖံးဘီအတႈဆါ (Viral Hepatitis) ဒုးအိဥထီဥ၀ဲ ပွၚအါနဥ့တကကြဲဥသ့ဥတဖဥ အတႈသံ၀ဲ ကိးနံဥဒဲးနဥ့လီၚ’ ဖဲပသိဥအတႈဆါ ဒီး HIV သ့ဥတဖဥ စွၚလီၚဒီးစွၚလီၚ၀ဲဘဥဆဥ ပွၚသံ၀ဲလ႕ Hepatitis အဃိသ့ဥတဖဥ အနီႈဂံႈအါထီဥဒီးအါထီဥ၀ဲနဥ့လီၚ’

သူဥညိးအတႈဆါအဃဥ A, B, C, D ဒီး E သ့ဥတဖဥ လီၚဆီလိဏအသး ဒီး သ့သလဏလီၚအသး ခီဖ်ိိက်ဲလ႕အလီၚဆီ၀ဲသ့ဥတဖဥအပူၚယ ဘဥကူဘဥဂဏပွၚကမ်႕ဥဖိသ့ဥတဖဥယ ဒီးဒုးအိဥထီဥ၀ဲ တႈအိဥဆူဥအိဥခ့်အတႈပိဏထြဲလ႕ အလီၚဆီလိဏအသး သ့ဥတဖဥနဥ့လီၚ’

Hepatitis A- သလဏလီၚအသး ဖဲပွၚတဂၚဂၚ လ႕အတသ့ဥညါလီၚအသးလီၚတံဥလီၚဆဲးအပူၚ တႈဆါႏုႈလီၚဆူအနီႈခိမိႈပွႈအပူၚ ခီဖ်ိတႈတမံၚမံၚယ ခီဖ်ိတႈအီဥတႈအီ လ႕အအိဥလံဒီးတႈဘဥအ႕လ႕ ပွၚလ႕အအိဥဒီးတႈဆါအအ့ဥစွၚကိဏဖိအဃိနဥ့လီၚ’ လ႕ကီႈအမဲရကၚအပူၚ Hepatitis A- ဘဥကူၚဘဥဂဏပွၚ ခီဖ်ိတႈအိဥဘူးအိဥတံဥဒီး ပွၚလ႕အအိဥဒီးတႈဆါသ့ဥတဖဥယ ခီဖ်ိမုႈခြါအတႈမံဃုဏဂဲၚဃုဏမ့ႈဂ့ၚယ ခီဖ်ိတႈကြႈထြဲမၚစ႕ၚ ပွၚအိဥဒီးတႈဆါသ့ဥတဖဥအံၚမ့ႈဂ့ၚယ မ့တမ့ႈ ခီဖ်ိတႈသူဃုဏကသံဥမူၚဘွီးဃုဏဒီးပွၚအဂၚမ့ႈဂ့ၚနဥ့လီၚ’ Hepatitis A တဒုးအိဥထီဥ၀ဲ တႈဆါအိဥဎံဏအိဥထ႕ဘဥဒီး လ႕တႈဆါအံၚအဃိ ပွၚတသံ၀ဲညီညီစ့ႈကီးဘဥဆဥ သ့ဒုးအိဥထီဥ၀ဲတႈဆါအပနီႈ လ႕အလီၚဘဥဎိဏ၀ဲသ့ဥတဖဥနဥ့လီၚ’ တႈဆဲးကသံဥဒီတဒ႕ မ့ႈ၀ဲက်ဲလ႕အဂ့ၚကတ႕ႈ လ႕တႈဒီတဒ႕တႈဆါအံၚ အဂီႈနဥ့လီၚ’ ဘဥဆဥ တႈပဏကဆွဲကဆွီစုယ ဒီးတႈအိဥကဆွဲကဆွီ ဒီးတႈပဏတႈအီဥတႈအီၚ လ႕တႈကဆွဲကဆွီအပူၚ မ့ႈစ့ႈကီးတႈဒီတဒ႕ Hepatitis A အဂီႈနဥ့လီၚ’

Hepatitis B- မ့ႈတႈဆါလ႕အညီႏုႈဘဥကူဘဥဂဏပွၚ ခီဖ်ိမိႈ ဆူအဖိလ႕အအိဥဖ်ဲဥထီဥ၀ဲအကတီႈ ဒီး ဖိသဥလ႕အတဒိးနဥ့ဘဥ ကသံဥဒီတဒ႕ဒ္ဘဥ သ့ဥတဖဥနဥ့လီၚ’ ပွၚသ့ဘဥကူဘဥဂဏတႈဆါအံၚ ခီဖ်ိ တႈထိးဘဥသြံဥဒီးတႈအထံ လ႕အဟဲထီဥလ႕ပွၚအိဥဒီးတႈဆါသ့ဥတဖဥအနီႈခိ ခီဖ်ိတႈဆဲးကသံဥမူၚဘွီးယ ခီဖ်ိကသံဥကသီအတႈပီၚတႈလီလ႕ ပွၚတမၚကဆွွဲကဆီွအီၚသ့ဥတဖဥယ ဒီးခီဖ်ိမုႈခြါအတႈမံဃုဏဂဲၚဃုဏအဃိ နဥ့လီၚ’ Hepatitis B မ့ႈတႈလ႕ပွၚသ့ဥညါအီၚ ခီဖ်ိတႈလိၚကိႈအိဥထီဥ၀ဲစွၚကိဏဖိ လ႕အဎံဏ၀ဲတဘ်ဳးႏြံ ဒီးဆူတႈလိၚကိႈလ႕ အလီၚဘဥဎိဏ အိဥဎံဏအိဥထ႕၀ဲနဥ့လီၚ’ ဖိသဥမ့ႈဒိးနဥ့ဘဥတႈဆါ ဖဲအဘဥတႈအိဥဖ်ဲဥထီဥအီၚအခါယ မ့တမ့ႈ ဖဲလ႕အဖိသဥအဆ႕ကတီႈအဆိအခါယ တႈဘဥကူဘဥဂဏအံၚ အိဥဎံဏအိဥထ႕ဒီးအီၚသ့၀ဲ တုၚအသူဥ အိဥထီဥ၀ဲဒီး Cancer သ့၀ဲနဥ့လီၚ’ တႈဒိးနဥ့ကသံဥဒီတဒ႕ Hepatitis B, မ့ႈတႈလ႕အတုၚလီၚ၀ီလီၚ၀ဲ ဘဥဃးဒီးတႈဒီတဒ႕ Hepatitis B နဥ့လီၚ’ WHO မ႕နဥ့ဆီဥခံတႈ ဒ္သိးဖိဒံဖိသဥခဲလ႕ဏသ့ဥတဖဥ ကဒိးနဥ့ဘဥ၀ဲ တႈဒီတဒ႕ Hepatitis B အကသံဥ ဖဲအအိဥဖ်ဲဥထီဥ၀ံၚ တဎံဏ၀ဲအကတီႈယ ဒီးကဘဥမ့ႈ၀ဲခံဘ်ီ မ့တမ့ႈ သ႕ဘ်ီနဥ့လီၚ’ လ႕ဟီဥခိဥခ်႕တႈလီႈအါပူၚ မ့ႈလ႕ဖိဒံဖိသဥသ့ဥတဖဥ ဒိးနဥ့ဘဥ၀ဲ ကသံဥဒီတဒ႕တႈဆါအဃိ ပွၚဘဥကူဘဥဂဏ Hepatitis B အတႈဆါအနီႈဂံႈ စွၚလီၚ၀ဲ လ႕တႈလီၚကမ႕ကမဥဒိဥဒိဥအါအါအပူၚနဥ့လီၚ’

Hepatitis C- မ့ႈတႈဆါလ႕အဘဥကူဘဥဂဏပွၚ ခီဖ်ိတႈထိးဘဥ ပွၚလ႕အအိဥဒီးတႈဆါအံၚသ့ဥတဖဥအသြံဥနဥ့လီၚ’ ဒီးမ့ႈ၀ဲခီဖ်ိတႈသူဃုဏ တႈဆဲးကသံဥမူၚဘွီးအတႈပီၚတႈလီသ့ဥတဖဥ ဒီး ခီဖ်ိတႈဆဲးကသံဥလ႕ ပွၚတမၚကဆွဲကဆီွတႈဖိတႈလံၚသ့ဥတဖဥ ဂ့ၚဂ့ၚဘဥဘဥအဃိနဥ့လီၚ’ ဖိဒံဖိသဥသ့ဥတဖဥ သ့မၚနဥ့၀ဲတႈဆါအံၚ လ႕မိႈအအိဥစ့ႈကီးနဥ့လီၚ’ Hepatitis C သ့ဒုးအိဥထီဥ၀ဲ တႈဘဥကူဥဘဥဂဏတႈဆါ လ႕အအိဥဎံဏအိဥထ႕၀ဲ ဒီးလ႕တႈတူဥဘဥတႈနးနးကလဲဏအပူၚနဥ့လီၚ’ ပွၚလ႕အအိဥဒီးတႈဆါအဃဥအံၚသ့ဥတဖဥ အါတက့ႈ အိဥထီဥ၀ဲဒီး သူဥအ Cancer နဥ့လီၚ’ လ႕တႈဎါဘ်ါတႈအက်ိၚအက်ဲအသီသ့ဥတဖဥအပူၚ အါနဥ့ပွၚအမ်းကဎၚ ၉၀ သ့ဥတဖဥ ဘ်ါက့ၚ၀ဲလ႕ Hepatitis C ဖဲခံလါသ႕လါအတီႈပူၚနဥ့လီၚ’ တကီႈခါအခဲအံၚ ကသံဥဒီတဒ႕ Hepatitis C တအိဥဒ္၀ဲဘဥဆဥ တႈဃိထံသ့ဥညါတႈ ဘဥတႈမၚအီၚအဖ႕မုႈနဥ့လီၚ’

Hepatitis D -  တႈဆါအံၚ ပွၚဘဥကူဘဥဂဏအီၚ ခီဖ်ိတႈထိးဘဥလိဏသးဒီး ပွၚလ႕အအိဥဒီးတႈဆါသ့ဥတဖဥအံၚ အသြံဥနဥ့လီၚ’ Hepatitis D အိဥထီဥ၀ဲဒီးပွၚလ႕အအိဥလံ၀ဲဒီး Hepatitis B တႈဆါအဃဥသ့ဥတဖဥနဥ့လီၚ’ ပွၚလ႕အတအိဥဒ္၀ဲဒီး Hepatitis B သ့ဥတဖဥ သ့ဒီတဒ႕အသးလ႕ Hepatitis D ခီဖ်ိတႈဒိးနဥ့ကသံဥဒီတဒ႕လ႕ Hepatitis B အဂီႈနဥ့လီၚ’

Hepatitis E – တႈဆါအံၚ ပွၚဘဥကူဘဥဂဏအီၚ ခီဖ်ိပွၚအီဘဥထံ လ႕အတကဆွဲကဆွီ၀ဲသ့ဥတဖဥအဃိနဥ့လီၚ’ ပိဏမုႈလ႕အဒ႕ထီဥအဖိ အိဥ၀ဲဒီးတႈဆါ Hepatitis E အဃဥသ့ဥတဖဥ တႈဘဥဎိဏအိဥအါ၀ဲလ႕ သးသမူသ့ဥတဖဥကသံ၀ဲအဂီႈနဥ့လီၚ’ Hepatitis E ဘဥတႈထံဥနဥ့အီၚလ႕ ဟီဥခိဥဒီဘ့ဥ လီၚဆီဒဥတႈလ႕ မုႈထီဥဒီးကလံၚထံးကီႈအ့ရွ႕ဥနဥ့လီၚ’ တႈမၚကဆွဲကဆီွထံအီၚ ဒီးတႈမၚကဆွဲကဆီွတႈလီႈတႈက်ဲ တႈအိဥတႈဆိးအလီႈ မ့ႈတႈလ႕အဆီဥထြဲမၚစ႕ၚ တႈဒီတဒ႕ Hepatitis E တႈဆါနဥ့လီၚ’